تور ترکمن صحرا

ترکمن صحرا در اصل بخش بسیار بزرگی بود که در طول تاریخ بارها تجزیه شد و امروزه بیشتر قسمت‌های آن بخش‌های خشکی در کشور ترکمنستان است. در حال حاضر این جلگه وسیع در کشورهای ایران، ترکمنستان، افغانستان، ازبکستان، قزاقستان و تاجیکستان قرار دارد.

در ایران، ترکمن صحرا در شمال شرقی، در قسمت وسیعی از استان گلستان و استان خراسان شمالی قرار دارد. این منطقه از غرب به دریای خزر و بندر گز، از شمال به جمهوری ترکمنستان، از شرق به خراسان شمالی و منطقه نیمه خشک بجنورد و از جنوب به کوه‌پایه‌های جنگلی البرز شمالی محدود می‌شود. شیب این جلگه فراخ، از جنوب به شمال و از شرق به غرب، در امتداد شبکه آب رودهای منتهی به خزر، کاهش می‌یابد. طول این دشت نزدیک به ۴۰۰ کیلومتر و عرض آن در طول جلگه متفاوت است. از برجسته‌ترین شهرهای ترکمن صحرا می‌توان به شهرهای بندر ترکمن، آق قلا، گنبد کاووس، سیمین‌شهر، داشلی برون، نگین شهر، مراوه تپه، کلاله و گرگان اشاره کرد.

جاهای دیدنی ترکمن صحرا 

منطقه ترکمن صحرا از زیباترین جاهای دیدنی استان گلستان محسوب می‌شود که تاریخی کهن دارد. کشف سفالینه‌های قدیمی و تپه‌های باستانی با آثار زندگی مردمانی در اعصار گذشته، قدمت حضور انسان در این منطقه را به حدود ۷۰۰۰ سال پیش می‌رساند. تپه‌های باستانی، گورهای خاص با شمایلی عجیب، بقایای دیوار تاریخی و شهرهای قدیمی، همگی مؤید این مطلب هستند. دیوار تاریخی «قزل آلان» که به نام‌های «دیوار بزرگ جرجان»، «دیوار سرخ» یا «مار سرخ»، «دیوار سکندر»، «سد انوشیروان» و «سد فیروز» هم معروف و بزرگترین دیوار دفاعی مسلمانان است، از شرق دریای خزر در منطقه گمیشان شروع می‌شود و با گذشتن از شهرهای ترکمن صحرا تا کوه‌های شمالی شهر «کلاله» ادامه دارد. گرچه امروزه جز خرابه‌هایی از این دیوار تاریخی، باقی نمانده است.

تالاب‌های منطقه ترکمن صحرا نیز زیستگاه گونه‌های کمیاب مهاجر و بومی پرندگان هستند. گرچه در طول سال‌های اخیر بی‌توجهی به ظرفیت‌های بکر و بالای گردشگری در این ناحیه صدمات جبران ناپذیری به آن وارد کرده است، اما اصالت و پیشینه این منطقه هم‌چنان‌ استوار است. با شناخت بیشتر ثروت‌های عظیم ترکمن صحرا و ارج نهادن به آن‌ها، می‌توان گامی موثر برای جلب توجه بیشتر و رسیدگی به این سرزمین بی‌نظیر برداشت.

با توجه به تنوع جاهای دیدنی ترکمن صحرا و موقعیت جغرافیایی گسترده این منطقه، در ادامه به تفکیک شهرهای ترکمن صحرا به معرفی جاذبه‌های گردشگری این منطقه خواهیم پرداخت؛ با این توضیح، که شمردن همه جاذبه‌های این سرزمین زیبا نیازمند نگارش کتابی قطور است.

بندر ترکمن

بندر ترکمن در غرب ترکمن صحرا و استان گلستان قرار دارد و از مهم‌ترین شهرهای این منطقه و از پیشگامان صاحب خط راه‌آهن است. راه‌آهنی به طول ۱۴۰۰ کیلومتر دریای خزر را به خلیج فارس در بندر امام خمینی وصل می‌کند. دوشنبه بازار بندر ترکمن نیز رونق بالایی دارد.

دسترسی به «آشوراده»، تنها جزیره ایرانی دریای خزر، از طریق اسکله بندر ترکمن است. این منطقه نمونه گردشگری، جذابیت‌های بصری زیادی برای گردشگران دارد. «پارک گلستان» در نزدیکی بندر ترکمن، منطقه‌ای زیبا و سرسبز و مناسب اتراق و کمپ کردن در دل طبیعت زیبا است. روستای «قره قاشلی» از توابع بندر ترکمن، از معروف‌ترین مراکز پرورش و نگهداری اسب‌های ترکمن است. بازدید از باشگاه‌های سوارکاری این روستا، خالی از لطف نیست.

«منطقه شکار ممنوع صوفیکم»، میزبان پرندگان مهاجر کمیاب و گونه‌های متنوع بومی، در نزدیکی بندر ترکمن قرار دارد. اگر تصمیم به سر زدن به این منطقه دارید، حتما از تالاب‌های «اینچه برون» و گل‌افشان‌های زیبا در نزدیکی این منطقه نیز، دیدن کنید.

آق قلا

شهر آق قلا از دیگر شهرهای ترکمن صحرا در استان گلستان است. این شهر در ۴۰ کیلومتری شرق بندر ترکمن و شمال گرگان، در دو طرف رودخانه «گرگان‌رود» قرار دارد. آق قلا از شمال به رود اترک، از غرب به بندر ترکمن و گمیشان، از جنوب به بخش مرکزی گرگان و از شرق به دهستان کتول و گنبد قابوس می‌رسد. آق قلا آثار تاریخی و صنایع دستی برجسته‌ای دارد. پنجشنبه بازار این شهر نیز بسیار معروف و پررونق است.

«پل آجری آق قلعه»، باقی مانده از دوره صفویه، بلندترین برج تمام آجری جهان است و روی رودخانه گرگان‌رود و در ۱۸ کیلومتری شمال گرگان قرار دارد. این پل تاریخی با ۷۰ متر طول و حدود ۳۰ متر عرض از چهار دالان با طاق جناغی تشکیل شده و از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی این شهر است.

دیگر اثر تاریخی درنزدیکی این شهر، «دیوار قزل آلان» است که اسکندر آن را بنا و انوشیروان ساسانی تعمیرش کرد. این دیوار از سه کیلومتری آق قلا می‌گذرد. دیوار آق قلعه از دریای خزر شروع می‌شود و تا کوه‌های «گلی داغ» به طول ۷۰ کیلومتر، ادامه دارد. قسمت‌های زیادی از این دیوار فرو ریخته،‌ اما ارتفاع بعضی قسمت‌های آن بین دو تا چهار متر بوده است.

«سد وشمگیر» در نزدیکی آق قلا و ۵۰ کیلومتری شمال شرق گرگان در محدوده «سنگر سوار» قرار دارد. این سد روی رودخانه گرگان‌رود، تنها ۲۴ کیلومتر با مرز ترکمنستان فاصله دارد و ایستگاه سرشماری پرندگان است.

«تالاب اینچه برون» متشکل از تالاب‌های کوچک در جنوب رودخانه اترک، زیستگاه گونه‌های نایاب پرندگان بومی و مهاجر و از جاذبه‌های زیبای اطراف آق قلا است. تالاب‌های گمیشان، آجی‌گل، آلماگل و آلاگل، از معروف‌ترین مرداب‌های تشکیل دهنده تالاب اینچه‌برون هستند.

گل‌فشان «قارنی یاریق» در ۱۸ کیلومتری شمال غرب آق قلا و در حاشیه شرقی روستای «سقرتپه»، در گذشته دریاچه گل‌افشان را در خود داشته است و از جاذبه‌های طبیعی اطراف این شهر است. گل‌فشان‌ها مخروط‌های بزرگ و کوچک خاکی هستند که مانند آتشفشان دهانه دارند، اما به‌جای مواد مذاب، گل سرد از آن‌ها فوران می‌کند. از گل‌فشان‌های معروف استان گلستان، « قارنی یاریق»، «نفتیجه»، «گمیشان» و «اینچه برون» را در نزدیکی آق قلا می‌توان نام برد.

گمیش تپه

این شهر در شمالی‌ترین بخش شرقی دریای خزر و نزدیک به مرز ترکمنستان است. معنای گمیش تپه، «تپه نقره‌ای» است و دو روایت برای این نام‌گذاری وجود دارد. این دو روایت، اول کشف سکه‌های نقره فراوان در زمان قاجاریه در تپه‌های شهر و دوم، انعکاس نور خورشید از تپه‌های نمک‌زار آن در زمان نزدیک بودن دریا به این منطقه هستند.

«آبسکون» جزیره یا بندرگاهی کهن در این منطقه بوده است. البته محل دقیق آبسکون و ماهیت قطعی آن هنوز پوشیده است، اما بیشترین احتمال بر واقع بودن آن در گمیش تپه دلالت دارد.

موزه مردم شناسی گمیش تپه واقع در ساختمانی تاریخی معروف به «خانه گوکلانی»، با قدمت دوره پهلوی اول، نماینده تمام و کمال  فرهنگ مردم ترکمن است. با بازدید از این موزه با زوایای کامل فرهنگ و سنت‌های ترکمن و زندگی مردم آن‌ها آشنا خواهید شد. خانه‌های تاریخی قدیمی با معماری خاص و جالب توجه، در گمیش تپه به چشم می‌خورند. معماران قدیمی برای ساخت این خانه‌ها نقشه نمی‌کشیدند و در ساخت آن‌ها از الوار و چوب استفاده می‌کردند. این شهر در حدود ۲۰ کیلومتر با بندر ترکمن فاصله دارد.

سیمین شهر

این شهر در بخش گلدشت گمیشان قرار دارد و از مجموع سه روستا ساخته شده است. ساختمان‌های قدیمی با قدمتی بالغ بر ۱۰۰ سال و مراتع سرسبز از دیدنی‌های سمین‌شهر هستند. رودخانه بزرگ «گرگان‌رود» که از رشته کوه «آلاداغ» سرچشمه می‌گیرد و پس از طی مسافت ۲۰۰ کیلومتری وارد دشت گرگان می‌شود و در نزدیکی بندر ترکمن به دریای خزر می‌ریزد، در میانه مسیر از وسط این شهر عبور می‌کند. گونه‌های متنوع گیاهی حاشیه این رود و فضای سبزی زیبا در منطقه «قارقی کنار» سیمین‌شهر در نزدیکی آن، تفرجگاهی بسیار زیبا برای اهالی ساخته است.

شنبه بازار سیمین شهر رونقی بالای اجتماعی و اقتصادی به وجود آورده است. «زیارتگاه نقشبندی»، در هشت کیلومتری جنوب این شهر و بین بندر ترکمن و سیمین‌شهر، مکانی مقدس برای ترکمنان است، که در روزهای جشن و اعیاد، محلیان را برای ادای نذر و برپایی مراسم به این منطقه جلب می‌کند. «بهالدین نقشبندی» از عرفای محبوب میان ترکمنان است که مدتی در این زیارتگاه اقامت داشته و برای زیارت مکه از این محل می‌گذشته است، به همین دلیل این زیارتگاه به «قدمگاه نقشبندی» معروف است.

سیمین‌شهر در ۲۴ کیلومتری شمال شرق بندر ترکمن قرار دارد، در مسیر حرکت به‌سمت «آق قلا» باید از فرعی جاده سیمین‌شهر تغییر مسیر دهید. زیارتگاه نقشبندی در همین فاصله قرار دارد. شهر سیمین شهر بین شهرهای «گمیشان» و «آق قلا»، قرار دارد.

انبار آلوم

این شهر کوچک از توابع آق قلا و در بخش مرکزی «وشمگیر» قرار دارد. رودخانه «گر جوان» در سه کیلومتری شرق انبارآلوم، پس از پیوستن به «چاه علی» به گرگان‌رود می‌ریزد. اطراف این رودخانه‌ها، فضای مناسب برای تفرج و اقامت در طبیعت وجود دارد.

پارک‌های «مختوم‌قلی فراغی» به مساحت یک هکتار و «فجر» به مساحت نیم هکتار نیز، از مناطق تفریحی اطراف انبارآلوم هستند.

کلاله

در ۶۸ کیلومتری بندر ترکمن و ۴۲ کیلومتری گنبد کاووس، شهر کلاله با جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بسیار در اطرافش، واقع شده است. «زیارتگاه خالد نبی» و «منطقه هزار دره» در نزدیکی کلاله قرار گرفته‌اند. «چشمه آق سو» تامین کننده آب شرب شهر کلاله، در هفت کیلومتری شرق این شهر، با آلاچیق و فضاهای سرسبز و رودخانه همیشه جاری، منطقه‌ای گردشگری و بسیار باصفا است. «چشمه زاو» دیگر منطقه خوش آب و هوا در نزدیکی کلاله و روستای «زاو بالا»  است.

«پارک گل کلاله» با مساحتی در حدود ۶ هکتار، انواع گل‌ها و درخت های پارکی را دارد و محیطی بسیار دلنشین برای پیاده‌روی و لذت از طبیعت است. «کوه نیلی»، بلندترین کوه شهرستان کلاله، در محدوده پارک ملی گلستان، منطقه‌ای مناسب و سرسبز برای دوست‌داران کوهنوردی است. در میان این کوه «دریاچه سولوکلی» با مساحت چهار هکتار خودنمایی می‌کند. رسیدن به این دریاچه زیبا در میان مسیر کوهنوردی منظره‌ای حیرت‌انگیز مقابل چشمانتان می‌گشاید.

دیوار تاریخی گرگان نیز از نزدیکی کلاله عبور کرده است. باشگاه‌های پرورش اسب در کلاله رونق فراوان دارند. در سفر به این خطه، حتما به محل پرورش و نگهداری اسب‌های نجیب ترکمن سر بزنید. از دیگر دیدنی‌های اطراف کلاله می‌توان به «جنگل پلکانی کلاله»، «روستای گچی»، «منطقه شکار ممنوع عزیز آباد» و «منطقه حفاظت شده زاو بالا» اشاره کرد.

مراوه تپه

«مراوه تپه» در شرق ترکمن صحرا و در نزدیکی مرز ترکمنستان، در جوار استان خراسان شمالی قرار دارد. آرامگاه «مختومقلی» در ۳۰ کیلومتری غرب مراوه تپه مورد توجه ترکمنان محلی است. این شاعر و عارف ترکمن به‌همراه پدرش در مسیر جاده مراوه تپه به «اشلی برون» و در روستای «آق تقه» آرام گرفته‌اند. تپه باستانی «مراوه تپه»، در شرق این شهر در گذشته‌های دور، زاغه مهمات بوده است و این شهر نامش را از همین اثر تاریخی می‌گیرد.

مدرسه «سید قلیچ ایشان» که اولین حوزه علمیه ترکمنان بوده است نیز، در روستای «کریم ایشان» در نزدیکی مراوه تپه قرار دارد.

«غار قیز قلعه»، در جوار روستای «یکه چنار»، و جنوب شرقی مراوه تپه، در فاصله ۱۰ کیلومتری از مرکز شهر است. باگذشتن از جاده آسفالت شنی مسیر آن در دامنه‌های جنوبی کوه «حاجی داغ» می‌توانید از این بنای زیبا دیدن کنید.

«چشمه ساوه» در دو کیلومتری جنوب شرقی مراوه تپه از مناطق بکر و سرسبز مناسب گردشگری و تامین کننده آب شرب مراوه تپه است.

از دیگر جاذبه‌های زیبا و دیدنی اطراف مراوه تپه می‌توان به «آبشار بالی قایه» و «جنگل آق امام» اشاره کرد. این دو جاذبه طبیعی در بهار و تابستان،‌ مناطقی مناسب برای تفرج و تفریح در طبیعت هستند.

مقبره خالد نبی و گورستان سنگی

مقبره خالد نبی در ۹۰ کیلومتری شمال شهرستان گنبد کاووس، ۵۵ کیلومتری شمال شرق «کلاله»، ۶ کیلومتری روستای «گچی سو» و در منطقه‌ای کوهستانی در استان گلستان، بر فراز قله «گوگجه داغ» قرار گرفته است. آرامگاه در بلندترین جای این کوه است، طوری که اگر در مکان مقبره بایستید و به شمال نگاه کنید، کوهستان‌های ترکمنستان را در منطقه مرزی می‌بینید.

«خالدبن سنان» یا همان خالد نبی، متولد سرزمین «عدل» در یمن بوده و یکی از چهار پیامبر بین حضرت عیسی (ع) و حضرت محمد (ص) است. در زمان های دور که در ایران ساسانیان حکومت می‌کردند، خالد نبی در فرار از دست دشمنانش به این منطقه عزیمت کرد.

در تپه‌های پست‌تر شرقی آرامگاه، گورستانی عجیب با سنگ قبرهایی تیره، خودنمایی می‌کند. در این تپه‌ها، سنگ قبرهایی با شمایل عجیب و به‌صورت پراکنده، وجود دارند. ارتفاع بعضی از این سنگ قبرها به دو متر و تعدادشان به بیش از ۶۰۰ عدد می‌رسد. بعضی از سنگ قبرها حالتی منفرد و جدا افتاده دارد. قدمت این منطقه مربوط به دوران پارینه‌سنگی است. هیچ‌گونه سند قطعی از ماهیت قبرها و سرنوشت ساکنان قدیم این منطقه در دسترس نیست و هرگونه اظهار نظر علمی و مستدل، مستلزم بررسی‌های دقیق و کاوش‌های باستان‌شناسی در قالب تحقیقات علمی گسترده است. در زمستان ۱۳۹۵ این منطقه به‌عنوان محوطه باستان‌شناسی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

کمی دورتر از زیارتگاه، بر فراز قطعه مشرف به «هزاردره شمالی»، بنایی ساده و مسقف و چهار ضلعی قرار دارد که به مقبره «چوپان آتا» معروف است. در ۱۰۰ متری این آرامگاه، «چشمه خضر دندان» با چشم‌اندازی زیبا قرار دارد. در بهار این چشمه بسیار پرآب می‌شود و محلیان به شفابخش بودن آب این چشمه اعتقاد دارند. مقبره دیگری نیز در همان نزدیکی با عنوان «عالم بابا» وجود دارد. بنا به روایات نقل شده این دو از نزدیکان خالد نبی بوده‌اند.

دسترسی به این منطقه از طریق کوهستان و کمی سخت است، اما از طریق روستای «تمر قره قوزی» کلاله دسترسی ساده‌تری وجود دارد.

بهترین زمان برای بازدید از این مکان، فروردین و اردیبهشت است. در اوایل بهار، فرشی زمردین بر پهنه دشت‌های اطراف گسترده می‌شود و منظره هایی بی‌نظیر می‌آفریند. در اطراف این مقبره، در روستاها، اقامتگاه‌های بومگردی با امکانات مطلوب و غذاهای لذیذ، برای اقامت‌تان خواهید یافت.

هزار دره

در مسیر قبرستان خالد نبی، منطقه‌ای موسوم به هزار دره وجود دارد. در گذشته این قسمت‌ها را دریا پوشانده بود، ولی امروزه تپه ماهورهایی تخم‌مرغی شکل با فرورفتگی‌ها و برجستگی‌ها، در فصول بهار و پاییز، با پوشش مخملی سبز، غوغایی از شکوه و زیبایی می‌شوند. تپه‌های این منطقه حاصل سالیان دراز رسوب رودخانه‌ای بوده است. دره‌های باریک کم ارتفاع، در میان این دشت فراخ سبب نام‌گذاری این منطقه بوده است. خاک رسی این محدوده ارزش بالایی دارد.

تپه ماهورهای آهکی هزار دره با کوه‌های سربه‌فلک‌کشیده در میانشان، نشان از قدمت زمین‌شناسی این نواحی دارد. هزار دره در شمال ترکمن صحرا، در رشته کوه‌های «جرجان» و در ۴۵ کیلومتری نوار مرزی با ترکمنستان قرار دارد. از اوایل آبان ماه تا اواخر فروردین، این منطقه قشلاق عشایر می‌شود.

برای رسیدن به این اعجاز بی‌نظیر طبیعی، از شهر کلاله استان گلستان ۵۵ کیلومتر به جهت شمال بروید و در مسیر فرعی به‌سمت روستای «گچی سو بالا»، مسیر را ادامه دهید. پس از گذشتن از روستا، تپه‌های مخملین نمایان می‌شوند. بهترین فصل برای بازدید از هزار دره، فصل بهار است.

در سفر به این منطقه کفش پیاده‌روی مناسب، کلاه و عینک آفتابی را فراموش نکنید، پیاده‌روی‌هایی طولانی پیش رو دارید.

آبشار کبودوال

در میان جنگل های هیرکانی جلگه‌ای گلستان، در رشته کوه البرز، منطقه‌ای با پوشش گیاهی متنوع، مجموعه‌ای از دریاچه و آبشارهای کوچک را در بر گرفته است. «آبشار کبودوال» تنها آبشار تمام خزه‌ای ایران است. این آبشار در جنوب شرقی علی آباد کتول و به فاصله ۱۰ کیلومتری از مرکز آن قرار دارد.

تعداد آبشارها هفت عدد است، که پنجمین آن‌ها، آبشار اصلی و تمام خزه‌ای است. عمر خزه‌های سبز با شروع فصل سرما پایان می‌یابد و با شروع بهار خزه‌های جدید سبز می‌شوند.

چشمه اصلی و پر آب در بالادست آبشار هفتم، آب این آبشارها را تامین می‌کند. هوای این منطقه در بهار و تابستان معتدل و مناسب است، اما در پاییز و زمستان بسیار سرد می‌شود و به‌دلیل جلگه‌ای بودن خاک تردد سخت است. برای رسیدن به آبشار، در ورودی پارک جنگلی، پیاده‌روی‌ در حدود ۲۰ دقیقه خواهید داشت. در این پارک جنگلی، برای اتراق کردن، امکاناتی مانند سرویس‌های بهداشتی، نمازخانه، آلاچیق و پارکینگ وجود دارند.

برج گنبد قابوس

بر فراز تپه‌ای خاکی و به ارتفاع ۱۵ متر در شهر گنبد کاووس یا قابوس، بنای تاریخی این برج قرار گرفته است. قدمت این برج به سده چهارم هجری بازمی‌گردد و بلندترین برج تمام آجری جهان است. ارتفاع بنا با پی آن به ۷۲ متر می‌رسد. دورتادور بنا کتیبه‌هایی به خط کوفی وجود دارند که در متن آن به آرامگاه کاووس فرزند وشمگیر و دستور ساخت این آرامگاه در زمان حیاتش، اشاره شده است. این بنا را در زمره میراث تاریخی جهانی، به ثبت رسانده‌اند.

این برج در پارک ملی شهر گنبد کاووس و در فاصله بسیار کمی از مرکز شهر قرار دارد. برای رفتن به گنبد کاووس، می‌توانید به گرگان بروید و پس از در ۹۰ کیلومتر مسافت به این شهر وارد شوید. چنانچه از شرق ایران به‌سمت گنبد کاووس می‌روید، مسیر پیش روی شما متفاوت خواهد بود و شما از شهرهای شرقی ترکمن صحرا به گنبد کاووس می‌رسید.

تپه های باستانی شیروان

این تپه‌های باستانی بسیار برجسته، در ۱۵ کیلومتری شرق شیروان و در روستای «بی بی شیروان» قرار دارند. این روستای ترکمن‌نشین در نزدیکی بخش مرکزی شهرستان گنبد کاووس قرار دارد.

این تپه ۱۰ متر ارتفاع و ۴۵۰ متر مربع مساحت پیرامون دارد. سفال‌های ساده و قرمز لعابدار کشف شده از این منطقه مربوط به هزاره اول پیش از میلاد مسیح است. مشابه این سفال‌ها در «چشمه علی» نیز کشف شده‌اند. با وجود قرار گرفتن تپه‌های باستانی شیروان در فهرست آثار ملی، متاسفانه این منطقه بسیار محروم است و رسیدگی‌های لازم به آن نمی‌شود.