در هر کشوری برای خروج از کشور یک سری قوانین و یک سری محدودیت¬ها وجود دارند. ممکن است این قوانین یا محدودیت¬ها برای طیف خاصی اعمال شوند و همچنین ممکن است در بازه زمانی‌خاصی تعریف شوند و قابل اعمال باشند.
به عنوان مثال در زمان¬های جنگ و یا عملیات تروریستی، مسلماً قوانین سفت و سخت‌تری برای ورود و خروج اعمال خواهد شد یا در دوره شیوع کرونا، بیشتر کشورها محدودیت¬های سخت‌گیرانه‌ای برای ورود و خروج اعمال کردند.
در کشور ما، یکی از قوانین بسیار محکمی که در مورد خروج از کشور وجود دارد، قوانین مربوط به محدودیت‌ها و شرایط خروج از کشور برای مشمولان خدمت نظام وظیفه است.
مشمولانی که خدمت نرفته‌اند
شرایط خروج از کشور برای مشمولان خدمت سربازی، تنها به داشتن پاسپورت ختم نمی‌شود. داشتن پاسپورت، در هر سنی هم که باشید، معیار اصلی برای خروج از کشور نیست. اما برخی افراد که بتوانند شرایط مورد نیاز نظام وظیفه را احراز کنند، می‌توانند از کشور خارج شوند.
در مقررات نظام وظیفه برای خروج از کشور برای مشمولان موارد صریحی وجود دارد که به طور اختصاصی شرایط خروج از کشور برای مشمولان بیان کرده است. مسائلی چون سن مشمول، غیبت یا عدم غیبت، اشتغال به تحصیل، سفرهای زیارتی، ایام نوروز و… در نظر گرفته شده است.
وضعیت خروج دانشجویان و افراد در حال تحصیل
کسانی که به قصد تحصیل در خارج از کشور، عزم سفر می‌کنند، علاوه بر داشتن شرایط سنی، باید معافیت تحصیلی داشته باشند، وثیقه مناسب قرار دهند و همچنین برای دانش آموزان، گواهی اشتغال به تحصیل و برای دانشجویان، درخواست مجوز موقت خروج از کشور لازم است.
برخی از افراد در خارج از کشور تحصیل می‌کنند و به همین دلیل برای تردد سالانه محدودیت خاصی ندارند.
در هر حال تمامی افراد فاقد شرایط، باید برای خروج از کشور مقدار وثیقه معینی را گروگذاری کنند که مبلغ این وثیقه با توجه به شرایط فرد و طول دوره خروج از کشور متفاوت خواهد بود. همچنین مبلغ وثیقه با توجه به شرایط اقتصادی کشور، ممکن است در مقاطع مختلف تغییر کند؛ بنابراین تمام افرادی که مشمول هستند و قصد خروج از کشور را دارند، باید اطلاعات خود را در مورد قوانین، همیشه به روز نگه‌دارند.
میزان وثیقه و مدت دوره مجاز برای سفرهای علمی
سفر علمی به سفری گفته می‌شود که فرد برای انجام موارد علمی انجام می‌دهد. مواردی مانند مطالعات علمی، شرکت در کارگاه‌ها یا کنفرانس‌های علمی و آموزشی، همایش‌های علمی و به طور کلی هر آنچه که مربوط به علم باشد و باید برای دستیابی به آن سفر کرد.
شرایط خروج از کشور برای مشمولان در اینگونه سفرها بدین شکل است که دوره سفر برای اینگونه موارد، برای کنفرانس‌ها و پژوهش های تحقیقی، تا ۳۰ روز و برای پروژه‌ها، کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی، حداکثر تا ۴۵ روز مجاز خواهد بود. میزان وثیقه هم معادل ۱۵۰ میلیون ریال وجه نقد و یا ضمانت نامه بانکی خواهد بود.
میزان وثیقه و مدت دوره مجاز برای سفرهای زیارتی
در کشور ما به دلیل همسایگی با عراق و عربستان، سفرهای زیارتی بسیاری در طول سال انجام می‌شود. سفر به عتبات عالیات و سفر به خانه خدا برای انجام مناسک حج به صورت عمره یا تمتع، عمده سفرهای زیارتی در کشور ما هستند.
اما شرایط خروج از کشور برای مشمولان در سفرهای زیارتی بدین صورت است که مبلغین و اساتید تا ۱۸۰ روز فرصت دارند که برگردند. اما دانشجویان و طلبه‌های علوم دینی تنها ۳۰ روز مجاز هستند و در مورد کاروان‌های زیارتی هم تعداد روزهای مجاز به ۶۰ روز می‌رسد. میزان وثیقه در اینگونه موارد پایین‌تر است و حدود ۵۰ میلیون ریال یا معادل آن، ضمانت‌نامه بانکی نیاز است.
میزان وثیقه و مدت دوره مجاز برای سفرهای سیاحتی
برخی افراد به قصد دیدن اقوام و آشنایان نیاز به سفرهای برون مرزی دارند. همچنین برخی برای گردش‌های سیاحتی، راهی سفرهای خارج از کشور می‌شوند. این افراد در صورتی که وضعیت نظام وظیفه خود را مشخص نکرده باشند، باید مبلغ ۱۵۰ میلیون ریال و یا معادل آن، ضمانت نامه بانکی را به عنوان وثیقه سپرده گذاری کنند.
شرایط خروج از کشور برای مشمولان در سفرهای سیاحتی بدین صورت است که حداکثر تا ۲۰ روز پس از خروج از کشور، باید مراجعت کنند. اما دانشجویان ۱۰ روز دیگر هم می‌توانند در خارج از کشور بمانند و مهلت نهایی برای ورود آن‌ها به کشور ۳۰ روز است.
میزان وثیقه و مدت دوره مجاز برای سفرهای مطالعاتی
دانشجویان مشغول تحصیلی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری، یک امتیاز نسبت به سایر افراد، برای اقامت در خارج از کشور دارند. بدین ترتیب که اگر این افراد برای تحقیق و آزمایش یا به منظور پیشرفت در امور تحصیلی، به خارج از کشور بروند، در مقطع دکتری تا یک سال پس از خروج و در مقطع کارشناسی ارشد تا شش ماه پس از خروج، مهلت دارند که به کشور بازگردند.
بدیهی است که میزان وثیقه این افراد برای پروژه‌های مشترک، مبلغ ۱۵۰ میلیون ریال وجه نقد یا معادل آن، ضمانت نامه بانکی است. در پروژه های غیر مشترک، میزان وثیقه ۸۰ میلیون ریال است.
میزان وثیقه و مدت دوره مجاز برای سفرهای ورزشی
ورزشکاران تیم‌های ملی در رشته‌های مختلف که به مسابقات ورزشی در اقصی نقاط جهان اعزام می‌شوند، در صورتی می‌توانند از کشور خارج شوند که وثیقه ۱۵۰ میلیون ریالی از سوی وزارت ورزش و جوانان، به سازمان نظام وظیفه ارائه کنند.
مدت زمان حضور این دسته از افراد در خارج از کشور، بسته به شرایط و زمان برگزاری مسابقات متفاوت است. مثلاً این زمان در بازی‌های آسیایی یا المپیک ممکن است بیشتر طول بکشد. اما در مسابقات سبک‌تر و با مقیاس کوچکتر، زمان کمتری برای اقامت در خارج از کشور نیاز است.
میزان وثیقه و مدت دوره مجاز برای پیگیری درمان بیماری
مورد آخر‌کمی با بقیه موارد فرق دارد. طبعاً شخصی که برای درمان قصد خروج از کشور را دارد، تمهیدات مناسب‌تری برای وی اندیشیده شده است. اگر شخصی بتواند با مدارک و مستندات، بیماری خود را ثابت کند، می‌تواند برای طی پروسه درمان به خارج از کشور سفر کند. بدیهی است که زمان مجاز بازگشت به کشور، بر اساس مراحل درمان و بهبودی فرد محاسبه می‌شود. ظاهراً برای سفرهای درمانی میزان وثیقه‌ای مشخص نشده است.
شرایط خروج فارغ التحصیلان دانشگاهی از کشور
در این قسمت یکی دیگر از شرایط خروج از کشور برای مشمولان فارغ‌التحصیل را بررسی می‌کنیم. البته مقررات نظام وظیفه برای خروج از کشور برای مشمولان نیاز به بازبینی دقیق و صحیح دارد. گفتیم که دانشجویان، تا زمانی که از معافیت تحصیلی استفاده می‌کنند، مشکلی برای خروج از کشور ندارند. اما زمانی که فارغ‌التحصیل شدند، آیا باز هم می‌توانند به خارج از کشور بروند؟ پاسخ مثبت است.
دانشجویان فارغ‌التحصیل، علاوه بر شرایطی که قبلاً ذکر کردیم، باید مدارک و مستندات خود را هم به موقع برای سازمان نظام وظیفه عمومی ناجا ارسال کنند تا بتوانند در مهلت مجاز پس از فارغ التحصیلی، امور مربوط به خروج خود از کشور را انجام داده و به خارج از کشور سفر کنند. مدارک مورد نیاز برای خروج فارغ التحصیلان مشمول از کشور عبارت است از:
۱. اصل شناسنامه فرد درخواست کننده که باید به همراه کپی از تمام صفحات شناسنامه ارائه شود.
۲. اصل کارت ملی به همراه کپی آن
۳. یک قطعه عکس پرسنلی در اندازه ۳*۴ از فرد درخواست کننده که باید با زمینه سفید و به صورت تمام رخ به نظام وظیفه ارائه شود.
۴. گواهی معتبر اشتغال به تحصیل فرد مشمول
۵. ارائه اصل مدرک فارغ‌التحصیلی یا در صورت نبود آن، ارائه گواهی فراغت از تحصیل
۶. ثبت درخواست خروج از کشور و ارائه فیش واریزی مربوطه به درخواست
۷. تأمین وثیقه مورد نیاز سربازی و ارائه فیش واریزی هزینه وثیقه
۸. دریافت کد سخای ۵ رقمی
روش وثیقه گذاری برای خروج مشمولان از کشور
پیش‌تر ذکر کردیم که یکی از شرایط خروج از کشور برای مشمولان که در همه موارد باید رعایت شود، وثیقه گذاری است که مبلغ آن بر اساس نوع سفر و شرایط فرد مشمول تعیین می‌شود. آن دسته از افراد مشمولی که قصد خروج از کشور را دارند، باید مبلغی را به عنوان وثیقه در بانک سپه گروگذاری کنند یا اینکه ضمانت نامه بانکی از بانک مذکور به سازمان نظام وظیفه عمومی ناجا ارائه دهند.
برای وثیقه گذاری مبلغ مورد نظر، فرد باید شخصاً به بانک سپه مراجعه کرده و مبلغ وثیقه را سپرده گذاری کند. لازم به ذکر است که این مبلغ پس از بازگشت فرد از کشور مقصد، به وی بازگردانده خواهد شد. حضور خود فرد برای باز پس‌گیری وثیقه الزامی خواهد بود.
شرایط مشمولانی که دارای غیبت هستند
همانطور که بارها ذکر شد، یکی از شرایط خروج از کشور برای مشمولان نداشتن غیبت و پر کردن دفترچه اعزام به خدمت در موعد مقرر بود. اما گاهی پیش می‌آید که فردی قبل از مشمول شدن به کشور دیگری رفته و در حین اقامت در آن کشور، وارد دوره مشمولیت شده و بدون اینکه روند وضعیت خدمت خود را تعیین کند، وارد غیبت سربازی شده است. در این حالت فرد مورد نظر چه باید بکند؟
در پاسخ باید بگوییم که اگر غیبت فردی که در کشور دیگر اقامت دارد، کمتر از ۳ سال باشد، می‌تواند در طی یک سال دو بار به داخل کشور تردد کند؛ همچنین در طی این دو بار جمعاً ۳ ماه بیشتر نمی‌تواند در داخل کشور حضور داشته باشد. اما اگر فردی بیش از ۸ سال غیبت داشته باشد، دیگر تردد او در کشور قانونی نیست و حتماً برای تردد به کشور باید وضعیت سربازی خود را مشخص کند.
شرایط مشمولانی که به طور مجاز از کشور خارج می‌شوند و بر نمی گردند
شما حتی در چهره‌های معروف مثل فوتبالیست‌ها هم دیده‌اید که با کاروان‌های ورزشی و به طور مجاز از کشور خارج شده‌اند اما دیگر برنگشته‌اند. باید بگوییم اگر این افراد در پایان مهلت مجاز خود برای اقامت در کشور خارجی، به کشور مبدأ باز نگردند، علاوه بر اینکه وثیقه آن‌ها به اجرا گذاشته شده و در اختیار دولت قرار می‌گیرد، شخص ممنوع‌الخروج خواهد شد.
همچنین تمامی شرایط برای افرادی که دارای غیبت هستند، برای شخص مذکور نیز صدق می‌کند. علاوه بر آن ممکن است شخص به اضافه خدمت محکوم شده و حتی به مراجع قضایی احضار شود و در صورت عدم تمکین ممکن است برخوردهای دیگری هم در صورت دسترسی، با وی صورت گیرد. در هر حال آنچه که مسلم است برای پس گرفتن وثیقه، حضور خود فرد ضروری است.
