چرا توسعه گردشگری سلامت در ایران حائز اهمیت است؟
گردشگری سلامت به دلیل ظرفیت بالای آن برای ایجاد درآمدهای ارزی و اشتغالزایی از طریق صادرات خدمات درمانی و سلامت و کمک به کشور برای تعامل سازنده با منطقه و جهان از اهمیت بالایی برای اقتصاد و جامعه کشور برخوردار است. گردشگری سلامت یکی از معدود بخش هایی است که در آن، کشور دارای مزیتهای نسبی و رقابتیِ بالایی است. این صنعت در کشور در حال حاضر یک دوره رو به رشد را تجربه میکند. در حال حاضر بر اساس آمارهای موجود در چند سال گذشته بخش گردشگری پزشکی در ایران رشدی بین 20 تا 25 درصد را تجربه کرده است و این یعنی رشدی بیشتر از صنعت گردشگری پزشکی در سطح جهان که بر طبق آمار سازمان جهانی گردشگری رشد بین 10 تا 12 درصد بوده است. هر چند آمار دقیقی از تعداد گردشگران سلامت ورودی به کشور به ویژه گردشگران تندرستی در دست نیست و سیستمی با این هدف به صورت منسجم راه اندازی نشده است، اما آمارهای تقریبی حاکی از ورود 30،000 بیمار بین المللی در سال 2013 است. بر اساس آمار مجله بین المللی گردشگری پزشکی 14000 مورد آن در مشهد درمان شده اند. بیمارستان رضوی از طریق تبلیغات به روشهای مختلف که مهمترین آن تبلیغ بر روی نوع و کیفیت خدمات ارائه شده در این بیمارستان است، نسبت به جذب بیمارانی خارجی اقدام میکند. در این راستا حضور در اتفاقات مهم داخلی و خارجی در زمینه گردشگری سلامت از جمله شرکت در کنگره ها و بسیاری از نمایشگاه هایی که در کشور برگزار میشود، در دستور کار واحد IPD (واحد بیماران بینالملل) این بیمارستان قرار دارد.
علاوه بر بالاترین سطح خدمات درمانی، چنانچه پیشتر هم اشاره شد جاذبه های تاریخی و طبیعی کشورمان، بیماران خارجی را برای داشتن یک دوره نقاهت آرام در ایران تشویق میکند. برای مثال استان خراسان و شهر مشهد به عنوان بخش مهمی از تاریخ و فرهنگ ایران، نمونه های جذابی از این دیدنیها را در دل خود جای داده است که از آن میان میتوان به آرامگاه فردوسی، موزه و باغ نادری، شهر باستانی نیشابور با آثار تاریخی بیشماری همچون آرامگاه عطار، آرامگاه خیام نیشابوری و بیش از همه آنها بارگاه منور امام هشتم، حضرت امام رضا (ع) اشاره کرد.
طبق آماری که در سال ۹۳ از بیمارستان رضوی موجود است، در این بیمارستان اعم از بستری و سرپایی، حدود ۸۳۰۰ سرویس به بیماران خارجی ارائه شده است. بیشترین تعداد بیماران، به ترتیب از کشورهای ترکمنستان، عراق و افغانستان بوده است. آمار بیمارستان سالانه رشد بیش از ۲۰ درصدی را در این زمینه نشان میدهد.
همچنین علاوه بر آنچه گفته شد بر اساس آمارهای موجود در سال ۲۰۱۳ حدود ۲۰۰،۰۰۰ نفر گردشگر تندرستی و اسپا، به کشور وارد شدهاند، که البته باتوجه به ظرفیتهای بالای ایران و در مقایسه با سایر رقبای منطقه ای خود مانند ترکیه و دبی این آمار بسیار پایین است.
با این حال در کل میتوان گفت درآمد حاصل از گردشگری سلامت در کشور در حال افزایش است. این موضوع را تا حد زیادی میتوان ناشی از توانمندیها و ظرفیتهای بالای درمانی، پزشکی و تندرستی در کشور و برخورداری از پزشکان توانمند و مشهور در ایران دانست. البته برای تبدیلشدن به یکی از قطبهای گردشگری سلامت در منطقه هنوز مشکلاتی بسیار زیاد و جدی وجود دارد:
سخت و طولانیبودن پروسه صدور ویزای پزشکی و نبود تضمین برای صدور چند بارهی این ویزا در طول درمان
نبود تجهیزات مدرن پزشکی در بسیاری از بیمارستانهای کشور
نبود امکان جابجایی پول از طریق کارتهای اعتباری و حمل پول به صورت دستی به داخل کشور و نگهداری آن در طول سفر درمانی از سوی بیمار و همراه او
نبود پوشش های بیمه ای بین المللی در کشور
عدم برخورداری برخی بیمارستانها و مراکز درمانی کشور از گواهینامه های بین المللی
ضعف زیرساخته ای حمل و نقل به ویژه حمل و نقل هوایی کشور
ضعف برنامه های بازاریابی و اطلاعرسانی
ضعف نظام جذب و توزیع گردشگران درمانی
و مواردی از این دست، از جمله مهمترین ضعف های حاکم بر این بخش هستند.
در واقع فرصتهای موجود در سطح بینالمللی و تقاضای رو به رشد برای این نوع از گردشگری، پتانسیل بسیار بالای این صنعت برای کمک به رشد و توسعه اقتصادی و اشتغال زایی و … نشاندهنده این است که توسعه این صنعت میتواند گامی اساسی برای دستیابی به اهداف مندرج در چشمانداز ۲۰ ساله توسعه و برنامه های بهبود و توسعه اقتصادی کشور (سند چشمانداز ۱۴۰۴) باشد.
با این وجود اهمیت اقتصادی و روند رو به رشد این صنعت در سطح بین المللی باعث شده است که برخی از کشورهای منطقه مانند ترکیه، اردن و امارات متحده برنامه ها و سیاستهایی را با هدف توسعه گردشگری سلامت و بالابردن سهم خود از گردشگری سلامت منطقه و جهان دنبال کنند.
ظهور رقبای نوظهور در سطح منطقه در حوزه گردشگری سلامت، نبود سیستم نظارتی مناسب و عدم برخورداری از یک برنامه منسجم و استراتژیک در حوزه توسعه این صنعت پر رشد و همچنین در چند سال اخیر ظهور پدیده هایی چون دلالیگری در زمینه عرضه خدمات درمانی به بیماران بینالمللی که آسیبهای جدی به کیفیت تجربه گردشگری سلامت بین المللی در کشور وارد ساخته و موجب بالا رفتن قیمت تمام شده خدمات درمانی در کشور میشود، در نهایت باعث میشود همچنان که هم اکنون هم شاهد آن هستیم ایران به عنوان یک مقصد گردشگری سلامت در منطقه سهم خود را از این بازار درآمدزا و به سرعت رو به رشد به نفع رقبای منطقه ای خود از دست بدهد. این در حالی است که این صنعت به دلیل اهمیتش برای توسعه تجارت بینالملل و کسب درآمدهای ارزی از حمایت بالای دولتها برای توسعه برخوردار است و برنامه های استراتژیک و عملیاتیِ بلندمدتی را برای توسعه و ساماندهی صنعت گردشگری سلامت دنبال میکنند.
با وجود اینکه ایران هنوز نتوانسته در زمینه جذب گردشگران سلامت به موفقیت چندانی دست یابد، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران با کمک بیمارستانها، وزارت بهداشت و تشکلهای بخش خصوصی مانند اتاق بازرگانی ایران در سالهای گذشته به دنبال رونقبخشیدن به گردشگری سلامت در کشور بوده است. در سالهای گذشته، ایران با برگزاری همایش های مختلف گردشگری سلامت از جمله همایش و نمایشگاه گردشگری سلامت کشورهای جهان اسلام در مشهد و همچنین راه اندازی مراکز ویژهی درمانی و طراحیهای پروژه هایی مانند شهر سلامت شیراز با حدود ۱۰۰ هکتار وسعت و همچنین ارائه تخفیف ۵۰ درصدی برای کسانی که اقدام به گرفتن ویزای پزشکی میکنند، تلاش کرده است تا افراد بیشتری را برای گردشگری سلامت به ایران بکشاند.